PSYCHOLOGIA W SPORCIE – TRENING WYOBRAŻENIOWY

„Mózg ludzki – trampolina, z której możemy się odbić w magiczny świat geniuszu.”

  1. Trening mentalny jako uzupełnienie treningu fizycznego
  2. Wyobraźnia ruchowa
  3. Plastyczność neuronalna
  4. Trening wyobrażeniowy
  5. Model PETTLEP
  6. Zastosowanie treningu wyobrażeniowego w sporcie
  7. Zastosowanie treningu wyobrażeniowego w sporcie dzieci i młodzieży
  8. Zastosowanie treningu wyobrażeniowego w innych dziedzinach
  9. Sportowcy o treningu wyobrażeniowym

Trening mentalny jako uzupełnienie treningu fizycznego

Jednym z kluczowych zadań współczesnej psychologii sportu jest poszukiwanie i prezentowanie dróg prowadzących do osiągania optymalnych wyników. Wysoki poziom wyrównania umiejętności fizycznych zawodników, niesie za sobą konieczność doskonalenia psychiki, zapewniając osiąganie maksymalnego stanu psychofizycznego. Perfekcjonizm stał się domeną nie tylko doświadczonych zawodników, ale i tych młodszych, którzy zaczynają swoją przygodę ze sportem. Rywalizacja, chęć bycia lepszym, chęć wygrywania czy doskonalenia samego siebie motywują do poszukiwania wiedzy, technik oraz narzędzi umożliwiających przekraczanie własnych granic.  
Jednym z elementów treningu mentalnego prowadzącym do optymalizacji wyników sportowych jest trening wyobrażeniowy. Na skuteczność stosowania treningu wyobrażeniowego przez psychologów, zawodników i trenerów wskazują liczne badania (Starosta, 1990, Botwina i Starosta, 2002; Botwina i Krawczyński, 2003, Hall i Fishburne, 2010,). Główne obszary zastosowania treningu wyobrażeniowego w sporcie to: nabywanie nowych umiejętności, podtrzymywanie i wzmacnianie nabytych, uczenie się strategii gry, rozgrzewka psychiczna, przegląd dokonań, rozwiązywanie problemów, kierowanie stresem, rozwijanie umiejętności psychologicznych, budowanie pewności siebie, odnowa po kontuzjach i ciężkich treningach (Morris i Summers, 1998). Poprawa wyników sportowych przy zastosowaniu treningu umysłowego została potwierdzona między innymi w dyscyplinach takich jak: tenis, siatkówka, piłka nożna, koszykówka, golf, łyżwiarstwo figurowe, pływanie, narciarstwo alpejskie, nurkowanie, karate, hokeju, tańcu, wspinaczce (Vealey i Greenleaf, 2006).  

Wyobraźnia ruchowa

Każdy ruch dobrowolny ma swoją reprezentację umysłową. Rozwój poznawczy i motoryczny odgrywa zasadniczą rolę w dojrzałości mózgu człowieka do wykonywania różnorodnych codziennych czynności (Elbert, Pantev, Wienbruch, Rockstroh, i Taub, 1995; Barnett, Beurden, Morgan, Brooks i Beard, 2009). Wyobraźnia ruchowa, plastyczność mózgu, dojrzałość funkcjonalna układu nerwowego i rozwój poznawczy odgrywają ważną rolę – zarówno w uczeniu się, jak i doskonaleniu ruchu. 

Plastyczność neuronalna

Plastyczność mózgu odnosi się do zdolności ośrodkowego układu nerwowego do zmiany istniejących struktur korowych (anatomii, organizacji) oraz funkcji (mechanizmów fizjologicznych lub procesów) Jest to możliwość do regeneracji oraz tworzenia nowych połączeń nerwowych za sprawą doświadczenia, uczenia się, treningu lub w sytuacji uszkodzenia ciała (Ballantyne, Spilkin, Hesselink i Trauner, 2008). Dla przykładu, jeśli zawodnik, sportowiec zdobędzie nowe umiejętności lub informacje dotyczące danego ruchu wówczas doświadczenie to zmodyfikuje jego ścieżki neuronalne, dobudowując do istniejących nowe połączenia synaptyczne, tworząc nowe sieci neuronalne.
Rozbudowanie sieci neuronalnych może być korzystne przy pojawianiu się kolejnych zbliżonych bodźców np. w przypadku bramkarza, jeśli tworzy on sobie wyobrażenia dotyczące swoich reakcji w przypadku rzutów karnych lub wolnych, będzie mu łatwiej zadziałać w rzeczywistości w odpowiedzi na sytuacje, które wcześniej widział „oczyma swojej wyobraźni”. Używanie zmysłów podczas treningu wyobrażeniowego połączone z wiedzą i doświadczeniem związanym z danym ruchem pobudza zmiany w korze mózgowej. Ponadto powtarzanie, trenowanie danej umiejętności, wzmacnia szlak neuronalne pomiędzy neuronami tym samym zwiększając skuteczność transmisji synaptycznej (Ballantyne i in., 2008).

Trening wyobrażeniowy

Trening wyobrażeniowy jest jednym z najbardziej rozwiniętych tematów psychologii sportu. Swoimi korzeniami sięga do teorii psychoneuromuskularnej z 1894 roku. Uznaje ona, iż za efektywność treningu wyobrażeniowego odpowiedzialne są adekwatne procesy neurofizjologiczne, jak w treningu fizycznym. Tworzenie wyobrażeń wspomaga kształtowanie zdolności motorycznych poprzez aktywizację ścieżek neuromuskularnych (Carpentner, 1894). Dla przykładu tego dowodzą nagrania EMG z badań Suinn (1985), gdzie widać zbieżność wyobrażanych sobie zakrętów i skoków przez narciarza podczas zjazdu z rzeczywistymi.
W 1930 roku Jacobson wykazał za pomocą elektromiografii, skurcze mięsni podczas wyobrażania sobie prostego ruchu zginania kończyny górnej. W efekcie wzmacniane są szlaki neuronowe, które kontrolują mięśnie związane z ruchem zginania kończyny górnej. Badania te zostały powtórzone i potwierdzone (Bird, 1984, Jowdy i Harris, 1990). Pierwsze badanie wpływu systematycznego stosowania treningu wyobrażeniowego na umiejętności motoryczne miało miejsce w 1934 (Vandell, Davis, i Clugston, 1943). W tym samym roku pojawiła się również teoria symbolicznego uczenia się. Zakład ona, iż poprzez tworzenie mentalnego programu (systemu kodowania) w centralnym układzie nerwowym, odtwarzany jest obraz mentalny bezbłędnego wykonania danej czynności ruchowej. Procesy zachodzące podczas wyobrażania sobie przyczyniają się do zrozumienia i przyswojenia nowych zdolności motorycznych ( Sackett, 1934).
Kolejną osobą, która poszukiwała odpowiedzi na pytanie o skuteczność treningu wyobrażeniowego był Twining (1949). Przeprowadził on eksperyment, obejmujący 13 mężczyzn, losowo przydzielonych do trzech grup: trening fizyczny, trening mentalny, grupa kontrolna. Zadanie mierzyło celność rzutów ringo. Po 22 dniach eksperymentu okazało się, że znaczący wzrost celności rzutów wystąpił zarówno w grupie trening fizyczny ( 37%), jak i trening mentalny (36%), natomiast grupa kontrolna nie wykazała żadnej poprawy.    Eckert (1989) na podstawie swoich badań udowodnił, że koszykarze trenujący w wyobraźni rzuty wolne uzyskiwali wyższe wyniki w porównaniu do zawodników trenujących tylko fizycznie. Najlepszym okazywał się trening fizyczny w połączeniu z mentalnym.
Pomimo licznych badań dotyczących skuteczności treningu mentalnego, pojawiły się też zdania krytyczne niektórych badaczy, sugerujące brak teoretycznych i empirycznych podstaw (Collins i Hale, 1997, Goginsky i Collins, 1996, Vealey, 1994). W odpowiedzi na to, na gruncie istotnych wyników badań neurologicznych, zakładających, iż te same procesy neurofizjologiczne odpowiadają za rzeczywisty ruch (Decety i Jeannerod, 1996, Fox, Pardo, Petersen i Raichle, 1987), został opracowany model PETTLEP Holmesa i Collinsa (2001).

Model PETTLEP

Głównym założeniem modelu PETTLEP jest maksymalne zwiększenie wydajności treningu wyobrażeniowego poprzez jak najbardziej precyzyjne odwzorowanie rzeczywistych warunków treningu fizycznego. Koncepcja ta składa się z siedmiu elementów: fizycznego – Physical, środowiskowego – Environment, zadaniowego – Task, czasowego – Timing, uczenia się – Learning, emocjonalnego – Emotion oraz perspektywy wyobrażania – Perspective (Smith, Wright, Allsopp i Westhead, 2007). Istotne podczas wyobrażeń motorycznych jest uwzględnienie odczuć płynących z ciała podczas wykonywania danego ruchu oraz włączenie cech środowiska, w którym ma miejsce ruch np. woda, bieżnia, boisko (Blecharz i Siekańska, 2012). Element zadaniowy odnosi się do indywidualnego dopasowania zadania do umiejętności oraz preferencji zawodnika, które konkretnie zadanie chce on doskonalić. Ponadto czas trwania wyobrażenia powinien być adekwatny do rzeczywistego, w którym wykonywana jest dana czynność. Struktura ruchu winna być poszerzana o nowe jego formy w celu doskonalenia sprawności wykonania i zmiany jej charakteru z kognitywnego na autonomiczny. Element emocjonalny odnosi się do emocji odczuwanych podczas wykonywania danej aktywności, muszą być one zgodne z rzeczywistym wykonywaniem zadania. Dodatkowo nie mniej istotna jest perspektywa wyobrażania sobie danego ruchu, w zależności od charakteru zadania, indywidualnej zdolności wyobrażania sobie czynności motorycznych (Smith i in., 2007).

Zastosowanie treningu wyobrażeniowego w sporcie

Możliwość wielorakiego zastosowania treningu wyobrażeniowego w procesie doskonalenie się zawodnika powoduje coraz większa popularność tej metody w amatorskim   i zawodowym sporcie. Stosowany jest on między innymi w: nauczaniu, doskonaleniu techniki, taktyki, strategii, ćwiczeniu i doskonaleniu cech, umiejętności psychicznych, rozwiązywaniu problemów, kontroli poziomów pobudzenia oraz w celu przyspieszenia rehabilitacji i powrotu do formy sportowej po kontuzji zawodnika ( Nowicki, 2004).
Systematyczny trening wyobrażeniowy w sporcie wpływa również korzystnie na proces myślenia, zachowanie koncentracji, regulację emocji, wzrost poziomu motywacji, pewności siebie oraz zmniejszenie niepokoju i stresu związanego ze startem w ważnych dla zawodnika wydarzeniach sportowych (Vealey i Greenleaf, 2006). Liczne badania wskazują na to, iż najwyższe wyniki są konsekwencją połączenia treningu fizycznego z mentalnym ( Martin i Hall, 1995; Taylor i Shaw, 2002; Weinberg, 2008).
Trening wyobrażeniowy powinien być poprzedzony treningiem relaksacyjnym, umożliwia to osiągnięcie wewnętrznego spokoju, pewności siebie oraz podwyższenia poziomu koncentracji i podatności na sugestię ( Nowicki, 1991). Najczęściej spotykanymi treningami relaksacyjnymi, stosowanymi przez sportowców są: trening autogenny Schultza (Stetter, Friedhelm; Kupper i Sirko, 2002) oraz relaksacja progresywna Jacobsona (1930).    Jakiekolwiek działanie i reakcje człowieka są dyktowane przez odpowiednią aktywność mózgu. Wprowadzanie przez treningiem wyobrażeniowym relaksacji, która wzbudza fale mózgowe alfa przygotowuje umysł do jego efektywniejszej pracy (Nowicki, 1991), a w konsekwencji tego - poprawę działania procesów uwagi i pamięci. Stan pogłębionego relaksu prowadzi do uaktywnienia podświadomych obszarów mózgu i ośrodka automatyzacji ruchu – tzw. strumienia grzbietowego. W związku z tym stan relaksu w połączeniu z wizualizacją prowadzi do wzmocnienia automatyzacji ruchu, odwrotnie rzecz się ma w sytuacji napięcia np. startowego, wzbudzenie świadomych procesów myślowych zaburza automatyzację ( Nowicki, 2004).
Williams (1994) zaproponował również, aby trening wyobrażeniowy stosować do ponownego „zobaczenia oczyma wyobraźni” przeszłego udziału zawodnika w wydarzeniu sportowym w celu oceny skuteczności oraz zidentyfikowania jego mocnych i słabych stron. Jak podają badania wyobrażanie sobie negatywnych emocji związanych z mającym nadejść wydarzeniem sportowym np. przytłaczającym zmęczeniem podczas ostatnich kilometrów wyścigu – nie przynosi pozytywnych korzyści (Beilock, Afremow, Rabe, i Carr, 2001). Ponadto negatywne sugestie podczas wyobrażeń typu: „ Nie przegap” , „Nie strać piłki” itp. również powodują spadek wydajności wykonania ( Beilock i in., 2001).
W przypadku czasu trenowania i umiejętności, jak podają Feltz i Landers (1983) trening wyobrażeniowy może być skuteczny zarówno dla początkujących jak i zaawansowanych zawodników. Inne badania (np. Bohan, Pharmer i  Stokes, 1999) podają większe efekty dla wysoko wykwalifikowanych sportowców. Ten aspekt jest dalej niejasny, być może treść wyobrażeń musi odpowiadać etapowi rozwoju umiejętności. Wielowymiarowe wyobrażenia angażujące jak najwięcej doznań zmysłowych mogą być odpowiednie dla wysoko wykwalifikowanych sportowców. Być może początkujący sportowcy wykorzystywali niewłaściwe obrazy i tym samym wzmacniali błędy.
Zgodnie z teorią społecznego uczenia się Alberta Bandury (1977) człowiek postępuje poprzez obserwowanie i naśladowanie innych, dzięki czemu jedną z technik stosowanych     w psychologii sportu w celu zwiększenia efektywności treningu wyobrażeniowego i wydajności sportowej jest modelowanie z wykorzystaniem wideo. Zawodnik obserwuje na filmie idealne wykonanie danego zadania przez modela. Oczekiwania powodzenia wypływają z obserwacji działań, oraz z konsekwencji, jakie się za nimi kryją. Siła przekonania wzrasta, im model w jakimkolwiek aspekcie jest zbliżony do obserwatora (Morris,  Spittle,  i Watt, 2005).    Wykonanie w sporcie poprzedzone idealnym pokazem jest szansą do zmaksymalizowania efektów treningu. Obserwacja działań innych, asymilowanie ich  i powtarzanie, umożliwia zawodnikowi doskonalenie umiejętności sportowych w szybszym tempie, kiedy zawodnik jest już „fizycznie” zaznajomiony z daną dyscypliną sportu, wówczas, gdy nabył on wiedzę proceduralną w konkretnej aktywności.
Po osiągnięciu wysokiego poziomu wiedzy i umiejętności, wyobrażenia mentalne mogą służyć, jako sposób transferu umiejętności z codziennego treningu do wykonania danego zadania podczas właściwego wydarzenia sportowego (Driskell, Cooper, i Moran, 1994; Gallucci, 2008).
Heishman i Bunker (1989) podają, że 81% sportowców z różnych krajów uważa, że przygotowanie umysłowe jest bardzo ważne, natomiast tylko 44% korzysta ze strategii i technik przygotowywania umysłu. Ogólnie rzecz biorąc sportowcy wierzą w skuteczność treningu psychicznego, ale większość z nich nie korzysta z niego systematycznie, jako z części swojego treningu fizycznego (Vealey, 2007).

Zastosowanie treningu wyobrażeniowego w sporcie dzieci i młodzieży

Sport stawia przed młodymi sportowcami wiele wyzwań. Uczestnicząc w zawodach sportowych młodzi zawodnicy doświadczają wiele pozytywnych i negatywnych emocji, czują smak zwycięstwa i porażki. Istotne zdaję się przygotowanie młodego zawodnika do trudnych i wymagających sytuacji, z jakimi będzie musiał się zmierzyć. Trening wyobrażeniowy jest jedna z metod, za pomocą której może on wyjść do konkurowania przygotowany, rozgrywając wcześniej w swojej głowie wszelkie sportowe bitwy.
Skuteczność treningu wyobrażeniowego obserwowana jest nie tylko u zaawansowanych, dojrzałych sportowców, ale i u młodszych zawodników i zawodniczek, choć badań w tym zakresie jest nieco mniej. Munroe-Chandler i Hall (2004-2005) stwierdzili, że trening wyobrażeniowy zwiększa poczucie zbiorowej skuteczności u piłkarek nożnych w wieku 13 lat. W próbie młodych tenisistów stołowych, w wieku 7-10 lat, Li Wei, Qi Wei, Orlick i Zitzelsberger (1992) wykazali, że praca z wyobraźnią wiąże się z wyższymi wynikami. Weiss (1991) sugeruje, że dzieci często uczą się nowych umiejętności poprzez wyobrażanie sobie idealnego pokazu. Ponadto wizualizacja wpływa na efektywność nauki pływania, obniżając lęk u dzieci przed wodą (Botwina, 2010). Praca z wyobraźnią w sporcie nie tylko jest pomocna przy nauce nowych elementów, ale również podnosi poziom motywacji i poczucia własnej skuteczności (Hall, 2001).  Hall i Pongrac (1983) badając dzieci w wieku od 7 do 14 lat, stwierdzili, że zdolność do treningu wyobrażeniowego wzrasta wraz z wiekiem. Nieco wyższe wyniki osiągają w tym zakresie dziewczynki.
Piaget (1971) sugeruje, że od 4 do 7 roku życia dzieci operują na obrazach statycznych natomiast obrazy transformacyjne, najbardziej pomocne w sporcie pojawiają się w wyobraźni dziecka dopiero w wieku 8 do 11, 12 lat. Dopiero w tym wieku dzieci mogą odtworzyć to, co zostało przez nich widziane oraz są zdolne przewidzieć zmianę budowy czy lokalizacji obiektu. Procesy związane z tworzeniem się wyobrażeń w pełni zostają rozwinięte w okresie ok.14 roku życia. Zostało to potwierdzone w badaniach Kosslyn, Margolis, Barrett, Goldknopf i Daly (1990) gdzie 14latki uzyskały zbliżone wyniki w procesie wyobrażania sobie, co osoby dorosłe.
Dzieci w wieku od 7 do 12 lat najczęściej wyobrażają sobie za pomocą zmysłu wzroku i słuchu. Perspektywa kinestetyczna pojawia się dopiero od 10 roku, w pełni wykształca się ok. 14 roku życia. Są to istotne informacje dla trenerów, rodziców i psychologów sportu pracujących z młodymi sportowcami.
Myśli mają znaczący wpływ na funkcjonowanie ciała młodego sportowca. Obrazy powstające w jego umyśle wpływają na emocje i nastawienia psychiczne, a w szczególności na pracę jego mięśni. Trening wyobrażeniowy, może nie tylko wpływać na doskonalenie techniki i taktyki wykonania sportowego, ale z powodzeniem może służyć do kształtowania odpowiednich stanów emocjonalnych, związanych z poczuciem pewności siebie, wiarą we własne umiejętności oraz właściwe przygotowanie do startu ( Nowicki, 1991).

Zastosowanie treningu wyobrażeniowego w innych dziedzinach

Odpowiednio dobrane słowa, używane w trakcie treningu wyobrażeniowego mogą nieść ze sobą korzyść lepszego odczuwania poszczególnymi zmysłami nie tylko w sporcie, ale i w życiu codziennym (Kress  Adamson, Demarco, Paylo i Zoldan, 2013).
Trening wyobrażeniowy jest często stosowany w psychoterapii poznawczej, aby pomóc pacjentom modyfikować niepokojące obrazy umysłowe i przezwyciężyć negatywne emocje. Jest obiecującą metodą leczenia zaburzeń stresu pourazowego ( Velikova, Sjaaheim i Nordtug, 2017). Badania Velikovej i wsp. (2017) wykazały, że objawy u osób depresyjnych były mniej widoczne, a liczba osób z depresją podprogową, zmniejszyła się o połowę. Uczestnicy eksperymentu stosujący trening wyobrażeniowy byli bardziej zadowoleni z życia i postrzegali siebie, jako wartościowe osoby.
Dziedziną, w której trening wyobrażeniowy przynosi obiecujące rezultaty jest rehabilitacja. Feirweather i Sidaway (1993) podają, iż u pacjentów cierpiących na skrzywienia kręgosłupa w odcinkach piersiowym i lędźwiowym stosujących trening wyobrażeniowy, już po 3 tygodniach nastąpiła poprawa ich stanu zdrowia. Ponadto u osób dotkniętych paraliżem obserwuje się wzrost pobudliwości włókien mięśniowych ( Cincotta i in.,1999). Trening mentalny przynosi pozytywne efekty w przypadku takich schorzeń jak stwardnienie rozsiane, utrzymanie postury u osób starszych, rehabilitacja po udarach. Jak w przypadku sportu, również najbardziej korzystny jest trening mieszany, czyli rehabilitacja z treningiem mentalnym.
Oprócz sportowców trening wyobrażeniowy cieszy się również zastosowaniem w środowisku muzyków. Okazuje się, że podczas treningu wyobrażeniowego, kiedy muzyk odgrywa dane dźwięki, pobudzone zostają te same rejony mózgu, co w przypadku rzeczywistej gry na instrumencie (Wright i in., 2014).
Kolejnym obszarem zastosowania treningu wyobrażeniowego jest leczenie nadwagi i otyłości. Potwierdzającym dowodem na to może być ciekawy eksperyment przeprowadzony na Uniwersytecie Harvarda, w którym uczestniczyło 80 osób, losowo przydzielonych do dwóch grup. Pierwsza grupa otrzymała informacje dotyczące tego, ile kalorii spali podczas wykonywania określonych czynności, jakie będzie przypuszczalne tempo utraty wagi. Druga grupa nie uzyskała żadnych informacji. Okazało się, że wynik utraty wagi w pierwszej grupie był znacząco wyższy niż w drugiej. Ponadto usprawniły się u nich takie parametry jak: stosunek talia/biodra oraz ciśnienie tętnicze ( Jankowska, 2013).

Sportowcy o treningu wyobrażeniowym

W książce „Pod presją. Jak wytrzymałość psychiczna pomaga zwyciężać” (2012) czytamy wypowiedź Jerzego Dudka, znanego polskiego bramkarza:

„Tuż przed meczem lubię wyobrazić sobie to, co za chwilę może się wydarzyć, Jak ustawić się przy wolnych, jak wyjść do rzutów rożnych. (…) A jak już ruszę na mecz i wychodzę do pierwszego dośrodkowania, to już wiem jak się zachować ponieważ przed chwilą widziałem to oczyma wyobraźni” 

Kolejnym wartościowymi przykładami na korzyści wynikające z treningu wyobrażeniowego są wypowiedzi z flimu 110% (Agnieszka Gola-Rakowska, 2016) Andrzeja Wrony - polskiego siatkarza oraz Karola Bieleckiego polskiego piłkarza ręcznego:

„Nauczyłem się nastrajać do meczu na długo przed meczem. Oglądam mnóstwo zagrań przeciwników i już wtedy zaczynam sobie myśleć jak to będzie kiedy ja będę stał naprzeciwko nich pod siatką. Wizualizuje sobie wszystkie pojedyncze zagrania które rozgrywający przeciwnik może zagrać i co ja wtedy będę robił.” Andrzej Wrona (Film, 110 %)

„Jeżeli czegoś takiego nie przeprowadzisz w głowie to później okazuje się ze wchodzi się na parkiet osobą nieprzygotowaną i zagubioną, także jest to wydaje mi się bardzo ważne, żeby rozgrywać już te mecze dużo, dużo wcześniej w głowie, a później efekty są już na boisku.” Karol Bielecki( Film 110%)

Wypowiedzi te jednoznacznie sugerują, iż czołowi zawodnicy na arenie sportowej stosują trening wyobrażeniowy w celu przygotowania się przed ważnymi zmaganiami (turniejem, zawodami, meczem itd.) i że zapewnia on większą skuteczność podczas wykonania sportowego.

Psycholog sportowy, Małgorzata Nowak

Informacje odnośnie literatury u autora tekstu pod adresem mailowym magnow90@gmail.com


dr Jan Paradowski ©
Umów wizytę Powrót

O autorze

Jan Paradowski - jest właścicielem Paradowski Medical Group sp. z o.o., która posiada placówkę medyczną Sport Med w Krakowie przy ulicy Miłkowskiego 11A i przy ul. Wrocławskiej 33. Bogate doświadczenie zagraniczne pozwoliło mu na stosowanie nowoczesnych metod, dostępnych w najlepszych światowych ośrodkach. Jako lekarz wypracował własne schematy leczenia terapiami biologicznymi, jak terapia PRP, czy terapia Orthokine. Wykonuje małoinwazyjne zabiegi operacyjne, jak artroskopia kolana, rekonstrukcja więzadła krzyżowego przedniego ACL i rekonstrukcja chrząstki stawowej, szycie i implanty łąkotek, a także chirurgia stopy, endoproteza biodra i endoproteza kolana. Jest ceniony również za serdeczne i pełne uwagi podejście do pacjentów.