Spis treści:
1. Wstęp
2. Badanie GAIT
4. Dyskusja
5. Podsumowanie
Glukozamina i chondroityna są powszechnie przyjmowane w celu zmniejszenia bólu kolana wywołanego chorobą zwyrodnieniową stawów, ale czy faktycznie są one skuteczne?
Od 2000 roku w Stanach Zjednoczonych 48% nowych suplementów chroniących zdrowie stawów zawierało glukozaminę, a 24% chondroitynę. To czyni z glukozaminy najczęściej sprzedawany suplement diety w USA. A zapotrzebowanie ciągle rośnie. Odkąd lek na receptę Vioxx został wycofany ze sprzedaży, więcej osób zwróciło się w kierunku ‘naturalnych’ suplementów – takich jak glukozamina, chondroityna – żeby zmniejszyć dolegliwości związane z chorobą zwyrodnieniową stawów. W ostatnich latach ceny podskoczyły do góry, częściowo z powodu tsunami w Azji, które zakłóciło dostawy krewetek i skorup krabów, będących głównymi surowcami wykorzystywanymi do produkcji glukozaminy. Nikt nie kwestionuje faktu, że suplementy siarczanu chondroityny i glukozaminy to wielki biznes – ale czy są one skuteczne?
Żeby odpowiedzieć na to pytanie, 12,5 miliona dolarów z pieniędzy amerykańskich podatników zainwestowano w badanie Narodowego Instytutu Zdrowia, mające na celu ustalenie, czy glukozamina i siarczan chondroityny są skuteczne w zmniejszaniu bólu kolana, wynikającego z choroby zwyrodnieniowej stawów. Badanie nosiło nazwę ‘GAIT’ (z angielskiego ‘The Glucosamine/Chondroitin Arthritis Intervention Trial’). Rekrutacja do badania rozpoczęła się w maju 2002 roku. 14 listopada 2005 roku na corocznym spotkaniu Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologii w San Diego, Kalifornia, dr Daniel O Clegg, profesor medycyny i kierownik Oddziału Reumatologii Uniwersytetu Medycznego w Utah przedstawił długo oczekiwane wyniki wieloośrodkowego badania, w którym uczestniczyły 1583 osoby. Na wyniki badania czekano z niecierpliwością – ale w ostateczności towarzyszyło im wiele kontrowersji i pozostawiły lekarzy bez jasnej odpowiedzi, czy nadal powinni zlecać i przepisywać te substancje pacjentom, czy też nie.
Badanie GAIT
Badanie GAIT zostało zaprojektowane by zbadać krótkoterminową (6 miesięcy) skuteczność glukozaminy i siarczanu chondroityny (przyjmowanych samodzielnie lub w skojarzeniu) w zmniejszaniu bólu kolana spowodowanego zwyrodnieniem stawu. Oba preparaty zostały uznane za leki w fazie badań eksperymentalnych przez Amerykańską Agencję Żywności i Leków (FDA).
Podwójnie ślepa próba
Badanie to, jak większość rzetelnych badań medycznych zostało podwójnie zaślepione, co oznacza, że ani pacjent, ani osoba podająca lek nie wiedziała, który preparat otrzymuje pacjent.
Podgrupy pacjentów
Pacjenci zostali losowo przydzieleni do podgrup leczonych rożnymi preparatami:
- Wyłącznie siarczan chondroityny (400 mg 3 razy dziennie)
- Wyłącznie chlorowodorek glukozaminy (500 mg 3 razy dziennie)
- Połączenie chlorowodorku glukozaminy i siarczanu chondroityny (te same dawki, ale w skojarzeniu)
- Celekoksyb (Celebrex ®) (200 mg dziennie)
- Placebo (tabletka bez substancji czynnej)
Dawki glukozaminy i chondroityny ustalono odpowiednio na 1500 mg i 1200 mg dziennie, chociaż optymalna dzienna dawka nie została jak dotąd określona, ale jest to sugerowane dzienne zapotrzebowanie. Grupa przyjmująca celekoksyb była kontrolą dodatnią w badaniu GAIT. Celekoksyb został zastosowany ze względu na to, że FDA zatwierdziło go w leczeniu bólu spowodowanego chorobą zwyrodnieniową stawów, dlatego badacze oczekiwali, że członkowie tej grupy osiągną zmniejszenie bólu, a rezultat ten pozwoli lepiej porównać wyniki badania.
Wyniki badania GAIT
Pacjentów podzielono na dwie grupy, w oparciu o poziom bólu oceniony na podstawie wartości wskaźnika WOMAC.
• Łagodny ból (1229 pacjentów)
• Umiarkowany i silny ból (354 pacjentów)
Skuteczność leków początkowo była oceniana u wszystkich pacjentów pogrupowanych razem. Następnie dwie grupy oceniono osobno. Wyniki całej grupy 1583 pacjentów w badaniu GAIT wykazały, że ani suplementy glukozaminy, ani siarczanu chondroityny stosowane samodzielnie, bądź w skojarzeniu, nie były skuteczne w zmniejszaniu bólu.
Jednakże, gdy przeanalizowano osobno wyniki pacjentów z bólem umiarkowanym lub silnym, badacze odkryli, że kombinacja glukozaminy i siarczanu chondroityny była wyraźnie skuteczna w zmniejszaniu bólu!
Uwaga
Mimo, że podgrupa przyjmująca glukozaminę i siarczan chondroityny wykazała znaczącą poprawę w skali WOMAC u pacjentów z umiarkowanym lub silnym bólem, grupa przyjmująca celekoksyb nie wykazała istotnego zmniejszenia bólu, w tej samej grupie pacjentów z bólem umiarkowanym lub silnym. Dlaczego ma to znaczenie? Cóż, powodem, dla którego grupa przyjmująca celekoksyb została włączona do badania był fakt, iż w oparciu o uprzednie badania, oczekiwano, że lek będzie miał znaczący wpływ na ból i będzie stanowił kontrolę dodatnią. Z tego powodu sugerowano, że być może rezultaty we wszystkich grupach badania GAIT były ‘zaniżone’.
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że znaczna liczba pacjentów uczestniczyła w badaniu – łącznie 1583. Jednakże, gdy grupa pacjentów z bólem umiarkowanym lub silnym została podzielona na podgrupy różniące się sposobem leczenia, tylko 72 pacjentów przyjmowało glukozaminę i chondroitynę, a 70 placebo. W kategoriach badań klinicznych są to relatywnie małe ilości pacjentów, co ma wpływ na rekomendacje wynikające z badania GAIT.
Przy liczbie 744 pacjentów przyjmujących glukozaminę lub chondroitynę, bądź oba preparaty, można mieć wystarczającą pewność, że efekty uboczne stosowania tych suplementów są niewielkie. Jednakże trzeba pamiętać, że w badaniu GAIT zastosowano preparaty farmaceutyczne, które przeszły ścisłe kontrole jakości.
Badacze biorący udział w GAIT kontynuują swoją pracę, obserwując czy glukozamina i chondroityna mogą wpływać na progresję choroby zwyrodnieniowej stawów, np. modyfikując jej przebieg. Wkrótce będzie można się spodziewać wyników tych badań.
Badanie GUIDE
W tym samym czasie, gdy ogłoszono wyniki badania GAIT, europejscy badacze przedstawili wyniki podobnego badania na corocznym spotkaniu amerykańskiego towarzystwa reumatologii 2005. Badanie GUIDE (Glucosamine Unnum-A-Die Efficacy) porównywało poziom bólu i ruchomości u 318 pacjentów cierpiących na chorobę zwyrodnieniową stawów, w wieku pomiędzy 45 a 75 lat, w 13 europejskich szpitalach. Pacjenci zostali losowo przydzieleni do następujących grup:
• Siarczan glukozaminy w formie rozpuszczalnego proszku 1500 mg dziennie
• Acetaminofen (np. Tylenol® i paracetamol) 3000 mg dziennie
• Placebo
Wszystkim pacjentom pozwolono na przyjmowanie ibuprofenu (Brufen®) doraźnie w razie bólu.
Wyniki badania GUIDE
Zarówno siarczan glukozaminy jak i acetaminofen były bardziej skuteczne w zmniejszaniu bólu niż placebo. Pacjenci przyjmujący siarczan glukozaminy doświadczali większej ulgi niż pacjenci przyjmujący acetaminofen.
Wyciągnięto wniosek, że jednorazowa dzienna doustna dawka 1500 mg siarczanu glukozaminy może być preferowanym sposobem leczenia w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego.
Uwaga
Należy zaznaczyć, że w przeciwieństwie do badania GAIT, które było finansowane z funduszy publicznych, badanie GUIDE było sponsorowane przez producentów preparatu glukozaminy wykorzystanego w badaniu.
Dyskusja
W artykule z 2005 roku, który ukazał się na łamach Journal of the American Pharmacists Association, stwierdzono, że ‘W badaniu GAIT żaden z dostępnych na rynku preparatów chondroityny nie został uznany za odpowiedni do użytku’.
Dlaczego?
Ponieważ siła działania preparatów zbytnio się różniła, plus w niektórych próbkach wykryto zanieczyszczenia. Z tego powodu suplementy wykorzystane w badaniu GAIT podlegały regulacjom farmaceutycznym, by zapewnić ich jakość. W wielu krajach europejskich glukozamina i chondroityna są dostępne jedynie z przepisu lekarza, ale w USA i Wielkiej Brytanii można nabyć glukozaminę i chondroitynę bez recepty. Pozytywnym aspektem zaklasyfikowania ich jako suplementy diety jest to, że są łatwo dostępne dla każdego, ale negatywną stroną jest fakt, że składniki nie są ściśle regulowane, przez co jakość i czystość produktów nie jest zapewniona. Tak więc obydwa badania sugerują, że (przynajmniej jeśli chodzi o ból umiarkowany) połączenie glukozaminy i siarczanu chondroityny w odpowiedniej dawce jest korzystne dla chrząstki stawowej. Ale jest kolejne ważne zagadnienie wymagające omówienia – Czy dostajesz to, za co wydaje Ci się że płacisz?
Jakość
Jakość produktu jest poważnym problemem w przypadku tych suplementów. Niezależna instytucja testująca produkty, ConsumerLab.com, odkryła, że kilka złożonych preparatów zawierających glukozaminę i chondroitynę, miało w składzie niewiele siarczanu chondroityny (droższy składnik), łącznie z produktem, który zawierał tylko 90 mg, a powinien 500 mg! Badanie opublikowane w Journal of Rheumatology w 2002 roku przeanalizowało 14 dostępnych na rynku preparatów siarczanu glukozaminy i wykazało, że zawartość glukozaminy różniła się od 59% do 138%, od wartości podanej na etykiecie, a raport konsumencki z 2002 roku wykazał znaczące różnice w zawartości glukozaminy i siarczanu chondroityny w dużej liczbie produktów. Tak więc istnieje duży problem z odniesieniem wyników badań takich jak GAIT – które wykorzystują wystandaryzowane, kontrolowane preparaty glukozaminy i siarczanu chondroityny – do pacjentów rozważających stosowanie preparatów dostępnych bez recepty, zaklasyfikowanych jako suplementy diety. W opublikowanych wynikach badania GAIT badacze oświadczyli, że produkty identyczne jak te zastosowane w badaniu GAIT mogą nie być powszechnie dostępne. Jeśli nie można kupić produktów wykorzystanych w badaniu, jak odnieść wyniki GAIT do przypadkowej osoby cierpiącej na chorobę zwyrodnieniową stawu kolanowego?
Jaki rodzaj, ile i kiedy?
Glukozamina jest dostępna w kilku różnych formach chemicznych. Badanie GUIDE, a także inne wcześniejsze badania, wykorzystywały siarczan glukozaminy, natomiast w badaniu GAIT zastosowano chlorowodorek glukozaminy. Czy sprawia to jakąś różnicę? Istnieje wiele kontrowersji odnośnie tego, która forma glukozaminy jest bardziej skuteczna niż inne. Siarczan glukozaminy powstaje wskutek chemicznej modyfikacji chlorowodorku glukozaminy. Niektórzy eksperci uważają, że obie postaci działają równie dobrze, podczas gdy inni, opierając się na badaniach przeprowadzanych na zwierzętach, sugerują, że chlorowodorek glukozaminy jest forma nieaktywną i że siarczan glukozaminy jest bardziej skuteczny. W badaniu GAIT suplementy były przyjmowane 3 razy dziennie, podczas gdy w badaniu GUIDE tylko raz dziennie. Sugeruje się, że jednorazowa dawka jest lepsza, ale nie zostało to jeszcze poparte wystarczającymi dowodami naukowymi.
Zakładając, że znajdziesz wiarygodnego producenta, jaki jest najlepszy sposób, żeby dostarczyć glukozaminę i siarczan chondroityny do chrząstki stawu kolanowego? Suplementy zawierające glukozaminę i siarczan chondroityny są dostępne w postaci różnych tabletek, kapsułek, proszków i płynów. Niektóre osoby mają trudności z przełykaniem dużych tabletek i wolą przyjmować suplementy w formie napoju. Rośnie liczba agencji reklamowych zachwalających napoje pomagające chronić stawy. Niektórzy lekarze zalecają przyjmowanie glukozaminy w płynnej formie, w oparciu o to, że wówczas znacznie więcej glukozaminy trafia do krwioobiegu, w porównaniu z tabletkami. Ponadto, niektórzy lekarze nie zalecają pacjentom łączenia glukozaminy i siarczanu chondroityny, ponieważ siarczan chondroityny bardzo słabo wchłania się do krwi.
Zarówno w badaniu GAIT jak i GUIDE zastosowano 1500 mg glukozaminy dziennie, a w badaniu GAIT 1200 mg chondroityny dziennie. Niektórzy producenci sugerują, że suplementy glukozaminy i siarczanu chondroityny powinny być przyjmowane w dwóch etapach, dla przykładu:
- Faza ładowania, trwająca przez miesiąc, podczas której przyjmuje się duże dawki glukozaminy (aż do 2250 mg) i 1200 mg siarczanu chondroityny.
- Faza podtrzymania, podczas której przyjmuje się 1500 mg glukozaminy i 800 mg siarczanu chondroityny.
Niektórzy sugerują, że dawki glukozaminy i siarczanu chondroityny powinny być obliczane na podstawie masy ciała danej osoby. Jedno z zaleceń sugeruje dawkę 20mg glukozaminy na każdy kilogram masy ciała, podczas gdy inne sugestie są następujące:
- Jeśli masa ciała jest mniejsza niż 54,5 kg, należy przyjmować 1000mg glukozaminy i 800mg siarczanu chondroityny.
- Jeśli masa ciała wynosi pomiędzy 54,5 kg a 91kg, należy przyjmować 1500mg glukozaminy i 1200mg siarczanu chondroityny.
- Jeśli masa ciała wynosi ponad 91 kg, należy przyjmować 2000 mg glukozaminy i 1600 mg siarczanu chondroityny.
Czy są to tylko sztuczki firm produkujących suplementy, mające na celu zwiększenie sprzedaży, czy też istnieją naukowe podstawy dla tych rekomendacji? Cóż, obecnie jest raczej niewiele dowodów na to, jakie jest zapotrzebowanie i jaki schemat dawkowania jest odpowiedni, ale dawki 1500 mg glukozaminy i 1200 mg siarczanu chondroityny są powszechnie zalecane.
Jakie jest źródło tych substancji?
Siarczan chondroityny jest zazwyczaj produkowany z krowich (wołowych) chrząstek, ale może być także produkowane chrząstki świńskiej (wieprzowej), drobiowej, a nawet pochodzącej od rekina. Z kolei glukozamina jest uzyskiwana ze skorupiaków, zwykle krewetek, homarów lub skorupy kraba. Istnieją też postacie odpowiednie dla wegetarian, koszerne oraz przeznaczone dla osób uczulonych na skorupiaki, ponieważ siarczan chondroityny może być produkowany z alg lub grzybów, a glukozamina może być otrzymywana z kukurydzy, ale te produkty są znacznie droższe niż odpowiedniki zwierzęce. Należy również pamiętać, że jeśli przyjmuje się leki w postaci kapsułek, sama kapsułka jest wytworzona z żelatyny wołowej, dlatego trzeba sprawdzać składniki kapsułki oraz jej zawartości.
Jednym z zagadnień, które pojawiły sie podczas badań nad wołowym siarczanem chondroityny jest ryzyko zachorowania na chorobę BSE (gąbczasta encefalopatia bydła), powszechnie określaną jako ‘choroba szalonych krów’. BSE jest związana z tkanka nerwową, a fakt że chrząstka wykorzystywana do produkcji siarczanu chondroityny jest zazwyczaj pobierana z tchawicy i ma bardzo skąpą tkankę nerwową, może wskazywać na to, że ryzyko nabycia BSE z powodu przyjmowania suplementów siarczanu chondroityny jest bardzo niskie. Jednakże sposób ekstrakcji i przetwarzania siarczanu chondroityny nie gwarantuje zniszczenia prionów, jeśli będą one obecne. Tak więc, mimo że nie są znane przypadki bezpośredniego powiązania choroby BSE z suplementami siarczanu chondroityny, jeśli martwisz się ryzykiem choroby, powinieneś poszukać siarczanu chondroityny innego niż wołowy. Podobnie jest w przypadku azjatyckiej ptasiej grypy, na obecną chwilę nie ma udokumentowanych przypadków zarażenia się poprzez przyjmowanie suplementów glukozaminy, ale jeśli nie chcesz ryzykować, poszukaj glukozaminy innej niż drobiowa.
Inne czynniki
Produkcja siarczanu chondroityny przez organizm może być utrudniona, jeśli istnieją niedobory kluczowych witamin i minerałów, szczególnie magnezu, witaminy C i witaminy A. Ponieważ uczestnicy badania GAIT nie zostali przebadani pod kątem diety, zanim przystąpiono do badania, istnieje możliwość, że niektórzy pacjenci mieli niedobory tych kluczowych substancji.
Zgodnie z raportem opublikowanym w NEJM, w projekcie badania GAIT było jeszcze jedno ważne niedopatrzenie, mianowicie uczestnicy nie zostali zapytani, czy w momencie badania lub w niedalekiej przeszłości przed przystąpieniem do niego, przyjmowali glukozaminę lub siarczan chondroityny.
Wiadomo, że suplementacja glukozaminy i chondroityny wymaga od 6 do 12 tygodni, by osiągnąć szczytowy efekt, dlatego też długi okres eliminacji leku z ustroju jest konieczny, by wykluczyć efekt przeniesienia związany z jego uprzednim stosowaniem. Przy tak powszechnym stosowaniu suplementów w dzisiejszych czasach można przypuszczać, że część pacjentów przyjmowała w momencie badania lub w niedalekiej przeszłości suplementy glukozaminy i/lub chondroityny.
Czy istnieje jakieś ryzyko?
Dobra wiadomość jest taka, że skutki uboczne przyjmowania glukozaminy i siarczanu chondroityny są niewielkie i występują rzadko. W badaniu GAIT kilku pacjentów doświadczało łagodnych skutków ubocznych, takich jak dolegliwości żołądkowe i nudności, ale częstość ich występowania była na tym samym poziomie we wszystkich grupach, łącznie z pacjentami przyjmującymi placebo.
Nie ma badań długoterminowych, mających na celu obserwację skutków ubocznych przy kontynuacji suplementacji glukozaminą i siarczanem chondroityny, a także nie ma udokumentowanych przypadków przedawkowania.
Istnieją doniesienia, że glukozamina może pogłębiać insulinooporność, chociaż nie zostało to jeszcze potwierdzone, ale ogólnym zaleceniem dla cukrzyków jest uważne monitorowanie poziomu cukru we krwi podczas stosowania suplementów glukozaminy i rozpoczęcie ich przyjmowania dopiero po konsultacji z lekarzem.
Chondroityna jest podobna do leków przeciwzakrzepowych, dlatego każdy, kto przyjmuje takie leki, np. warfarynę, powinien skonsultować się z lekarzem zanim zacznie stosować suplementy glukozaminy i chondroityny.
Glukozamina i chondroityna są bardzo popularnymi suplementami, o których na przestrzeni ostatnich kilku lat powstało wiele artykułów prasowych oraz które są tematem wielu krążących anegdot.
Niektóre osoby są przekonane do stosowania glukozaminy i siarczanu chondroityny, inne uważają, że nie zmniejszają one bólu kolana i są stratą pieniędzy. Tak więc co oznaczają dla Ciebie wyniki ostatnich badań?
Cóż, opierając się na wynikach badania GAIT możemy obecnie stwierdzić, że suplementacja glukozaminą i chondroityną może zmniejszyć ból spowodowany chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego, zwłaszcza u osób cierpiących na ból umiarkowany lub silny. Jakim kosztem można osiągnąć uśmierzenie bólu? Cóż, mimo że skutki uboczne tych suplementów są relatywnie niewielkie, to nie są one skuteczne u każdej osoby i mogą być drogie (3-6 zł dziennie). Jeśli zaczniesz przyjmować glukozaminę i siarczan chondroityny i nie zauważysz żadnego wpływu na Twój ból po 3 miesiącach, zaleca się ich odstawienie. Z jednej strony ryzyko skutków ubocznych jest niskie, ale z drugiej strony ciężko zapewnić jakość produktów, jeśli nie są produkowane by spełniać standardy farmaceutyczne w USA i Wielkiej Brytanii. Jeśli więc spojrzeć na nie pod kątem zysków i strat, to stanowią one większe ryzyko dla Twojego portfela niż Twojego zdrowia. Patrząc na wszystko z pewnej perspektywy – suplementy są tylko uzupełnieniem. Mają na celu suplementację, a nie zastąpienie Twojej standardowej metody leczenia. Mogą przynieść dodatkową ulgę w bólu, co jest korzystne, ale nie ma obecnie żadnych badan, które udowadniałyby, że glukozamina i siarczan chondroityny mogą spowolnić progresję choroby zwyrodnieniowej stawów. Istnieją inne strategie leczenia, które mogą zapewnić taki sam lub nawet lepszy efekt zmniejszania bólu niż suplementy glukozaminy i chondroityny. Nie wspominamy o tym, żebyś w ogóle nie brał pod uwagę suplementacji, ale musisz patrzeć na nią jak na uzupełnienie procesu leczenia, a nie samodzielną terapię.
dr Jan Paradowski ©
Contact doctor
Back