Ból po operacji - jak go zwalczać ?

Farmakologiczne leczenie bólu po operacji ortopedycznej

Spis treści:

 

1. Wstęp

Po operacji ortopedycznej lekarze i pielęgniarki zrobią wszystko, by zmniejszyć Twój ból. Możesz się spodziewać wystąpienia pewnego dyskomfortu, ale postępy w leczeniu bólu sprawiły, że lekarzom coraz łatwiej jest kontrolować i uśmierzać ból. Dostępnych jest wiele rodzajów leków, które pomagają w zwalczaniu bólu, należą do nich: opioidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) i leki miejscowo znieczulające. Leczenie za pomocą leków przeciwbólowych pomoże Ci poczuć się lepiej, przez co Twoje ciało będzie lepiej się goić i szybciej zregeneruje się po operacji. Kiedy ból się zmniejszy, wcześniej będziesz mógł zacząć się poruszać i szybciej odzyskasz swoją siłę. Alternatywne metody leczenia, takie jak hipnoza lecznicza i akupunktura są stosowane coraz bardziej powszechnie, ponieważ lekarze i ich pacjenci wybierają te metody, jako wsparcie dla konwencjonalnej medycyny. Terapia skojarzona w celu leczenia przeciwbólowego jest zwykle najlepszym wyborem, ponieważ pozwala chirurgowi na dostosowanie metody leczenia indywidualnie do każdego pacjenta.

Celem skutecznego leczenia bólu, ortopeda weźmie pod uwagę kilka czynników, które są specyficznie dla Ciebie i Twojego stanu. Z tego powodu ważne jest, żebyś otwarcie porozmawiał z lekarzem na temat swoich obaw i oczekiwań, oraz żebyś dokładnie opowiedział lekarzom i pielęgniarkom o dotychczasowych doświadczeniach z lekami przeciwbólowymi.

Niniejszy artykuł skupia się na rodzajach leków stosowanych w leczeniu bólu po operacjach ortopedycznych.

2. Opioidowe leki przeciwbólowe

Opioidy są najbardziej skuteczne w przypadku umiarkowanego i silnego bólu, zwłaszcza przy leczeniu krótkotrwałego bólu po operacji.

Mimo, że każdy ośrodek medyczny ma inne zasady, procedury i dostępne metody leczenia bólu, w większości przypadków możesz się spodziewać, że Twój ból pooperacyjny będzie leczony za pomocą leków opioidowych podawanych doustnie, śródmięśniowo lub dożylnie.

Rodzaje leków opioidowych

Naturalne opioidy należą do jednych z najstarszych narkotyków i są otrzymywane z osuszonego soku mlecznego z maku lekarskiego. Istnieją także inne rodzaje opioidów, które są wytwarzane sztucznie, w laboratoriach. Noszą one nazwę syntetycznych lub półsyntetycznych opioidów.

Działanie opioidów

Zarówno naturalne, jak i syntetyczne, wszystkie opioidy działają poprzez wiązanie się z receptorami opioidowymi w mózgu, rdzeniu kręgowym i przewodzie pokarmowym. Gdy opioidy łączą się z receptorami, blokują przekazywanie bodźców bólowych do mózgu.

Jest to możliwe, ponieważ opioidy wyglądają dokładnie tak samo jak naturalne substancje przeciwbólowe wytwarzane przez Twoje ciało, nazywane endorfinami. Dzięki podobnej strukturze opioidy mogą ‘oszukać’ receptory, co pozwala im na aktywowanie komórek nerwowych, napływ dopaminy który powoduje ‘efekt opioidowy’.

Zalety i wady

Opioidy działają natychmiastowo, blokując ból i zmieniają również sposób, w jaki Twój mózg odczuwa ból. Ulga w bólu, którą zapewniają opioidy, pozwala na większą aktywność w ciągu dnia i lepszy odpoczynek w nocy.
Opioidy można podawać różnymi drogami: doustnie, przez skórę, podjęzykowo i bezpośrednio do krwioobiegu. Nie powodują krwawienia z żołądka lub innych części ciała.
Wadą opioidów jest to, że mogą zaburzać oddychanie lub oddawanie moczu. Ponadto, mogą powodować:

  • Zawroty głowy
  • Zdezorientowanie
  • Nudności
  • Zaparcie
  • Świąd

Wszystkie powyższe skutki uboczne może wyleczyć Twój lekarz.

Dożylne znieczulenie kontrolowane przez pacjenta

W wielu przypadkach po operacji lekarze podają leki opioidowe za pomocą specjalnej pompy do znieczulenia kontrolowanego przez pacjenta (z ang. PCA). Dzięki temu, gdy zaczniesz odczuwać ból, po przyciśnięciu guzika uwalnia się niewielka ilość leku, poprzez umieszczoną w żyle rurkę.

Pompa do PCA jest zaprogramowana tak, by podawać odpowiednią dla Ciebie dawkę leku, taką jak przepisał lekarz. Lek jest podawany do żyły poprzez kaniulę dożylną i może być dodawany do innych przyjmowanych przez Ciebie leków. Po każdej dawce musisz odczekać ustaloną ilość czasu, zanim będziesz mógł podać sobie kolejną porcję leku. Jeżeli wciśniesz guzik zbyt wcześnie, pompa do PCA nie poda leku. Dzięki temu nie ma ryzyka jego przedawkowania.

Ponieważ decydujesz, jak często podawany jest lek, metoda PCA pozwala Ci na stałą kontrolę bólu. Nasilenie bólu będzie się zmieniać – pacjenci zwykle odczuwają silniejszy ból podczas wykonywania ruchów lub w trakcie fizjoterapii i ból zwykle nasila się w nocy. Pacjenci różnią się między sobą tolerancją na ból. Dzięki metodzie PCA, możesz przyjmować większe dawki leków, gdy ból jest silniejszy i mniejsze, gdy nie są potrzebne.

Zespół medyczny będzie uważnie monitorować Twoją odpowiedź na leczenie. Nie zapomnij poinformować lekarzy i pielęgniarek odnośnie wszelkich niepożądanych objawów lub dyskomfortu podczas stosowania PCA.

Uzależnienie od opioidów

Opioidy mogą zapewnić wielką ulgę w bólu i pomagają w przyspieszeniu Twojego powrotu do zdrowia po operacji. Jednakże są one lekami narkotycznymi i mogą prowadzić do uzależnienia.

Do uzależnienia dochodzi rzadko, ale ważne jest, byś stosował leki opioidowe ściśle według zaleceń lekarza. Powinieneś przestać przyjmować te leki, gdy tylko ból zacznie ustępować.

Leki opioidowe i leki dostępne bez recepty

Opioidy mogą występować w różnych formach – przykładami są morfina i metadon. Niektóre postacie zawierają połączenie leku opioidowego z innym lekiem przeciwbólowym, takim jak paracetamol lub aspiryna. Jeśli przyjmujesz paracetamol lub aspirynę, jako dodatek do przepisanego przez lekarza leku przeciwbólowego, możesz przypadkowo zażyć niebezpiecznie wysoką dawkę paracetamolu lub aspiryny. To może spowodować poważne problemy, zwłaszcza u osób z chorobami wątroby lub nerek.

Nie zapomnij poinformować swojego lekarza na temat wszystkich leków, które przyjmujesz, nawet tych dostępnych bez recepty, a także suplementów i witamin.

W zależności od zleconego leku przeciwbólowego, każda z wymienionych innych substancji może wywołać szkodliwą reakcję. Lekarz powie Ci, które z leków dostępnych bez recepty można bezpieczne łączyć z lekami przepisywanymi na receptę.

3. Niesteroidowe leki przeciwzapalne

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) zmniejszają obrzęk i bolesność i są zwykle stosowane w przypadku łagodnego i umiarkowanego bólu. Żeby zmniejszyć umiarkowany i silny ból po operacji, zwykle łączy się niesteroidowe leki przeciwzapalne z opioidami. Do niesteroidowych leków przeciwzapalnych zaliczają się: aspiryna, ibuprofen i naproksen.

Działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych

Niesteroidowe leki przeciwzapalne działają poprzez blokowanie enzymu (enzym to białko, które wywołuje pewne zmiany w organizmie). Ten enzym nosi nazwę cyklooksygenazy (COX) i występuje w dwóch formach. COX-1 chroni śluzówkę żołądka przed silnymi kwasami i substancjami trawiącymi. Pomaga także w zachowaniu funkcji nerek. COX-2 jest produkowana, gdy stawy ulegną uszkodzeniu lub stanowi zapalnemu.

COX-1 i COX-2 odgrywają kluczową rolę w syntezie prostaglandyn, które powodują ból i obrzęk poprzez podrażnienie zakończeń nerwowych. Przez blokowanie enzymów COX, niesteroidowe leki przeciwzapalne powstrzymują Twój organizm przed wytwarzaniem zbyt dużej ilości prostaglandyn i tym samym zmniejszają ból i obrzęk.

Zalety i wady niesteroidowych leków przeciwzapalnych  

Niesteroidowe leki przeciwzapalne wywołują mniej efektów ubocznych w porównaniu z opioidami. Po operacji, stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych może zmniejszyć zapotrzebowanie na leki opioidowe, dzięki czemu redukują ryzyko skutków ubocznych opioidów, takich jak zaparcie i zawroty głowy. Niesteroidowe leki przeciwzapalne nie prowadza również do uzależnienia. Jednakże stosowanie samych niesteroidowych leków przeciwzapalnych nie uśmierzy umiarkowanego i silnego bólu pooperacyjnego.

Tradycyjne niesteroidowe leki przeciwzapalne blokują czynność zarówno COX-1 jak i COX-2, dlatego mogą powodować podrażnienie żołądka i krwawienie i wiążą się z powstawaniem wrzodów. Aspiryna i ibuprofen są popularnymi tradycyjnymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi.

Inhibitory COX-2 należą do specyficznej grupy NLPZ. Leki te wpływają jedynie na COX-2, który stymuluje odpowiedź zapalną. Ponieważ nie blokują działania COX-1, leki te nie powodują dolegliwości żołądkowych, takich jak tradycyjne NLPZ. Jednakże inhibitory COX-2 mogą wpływać niekorzystnie na serce.

4. Nieopioidowe leki przeciwbólowe działające ośrodkowo

Paracetamol (Acetaminofen)

Podobnie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, paracetamol może być stosowany po operacji, w celu zmniejszenia zapotrzebowania na silniejsze leki, czyli opioidy, potrzebne do kontrolowania bólu. Paracetamol często występuje w skojarzeniu z lekiem opioidowym, w formie tabletki. W postaci tabletek opioidy nie są łatwo przyswajalne przez organizm. Jednakże w połączeniu z paracetamolem, lek wchłania się łatwiej i skutecznie uśmierza umiarkowany i silny ból po operacji.

Paracetamol nie wpływa na enzymy COX-1 i COX-2, w celu zmniejszenia bólu, dlatego nie ma właściwości przeciwzapalnych. Naukowcy uważają, że paracetamol uśmierza łagodny i umiarkowany ból, poprzez podwyższanie progu bólowego organizmu. Obniża także gorączkę, poprzez ułatwienie oddawania ciepła przez organizm.

Stosowany samodzielnie, paracetamol jest skuteczny w przypadku bólów głowy, gorączki i lekkiego bólu, ale nie zmniejsza stanu zapalnego i obrzęku, który może towarzyszyć nadwyrężeniu mięśnia.

Tramadol

Tramadol jest syntetycznym opioidem, co oznacza, że jest produkowany w laboratoriach i jest wzorowany na popularnym opioidzie, zwanym kodeiną. Mimo, że technicznie rzecz biorąc, jest on opioidem, ze względu na swoją budowę, jego mechanizm działania na organizm odróżnia go od wszystkich innych opisywanych wcześniej opioidów.

Tramadol uśmierza ból poprzez dwa całkowicie odmienne mechanizmy działania. Z jednej strony, tramadol wpływa na mózg i rdzeń kręgowy, zmieniając sposób, w jaki organizm odczuwa ból (podobnie jak tradycyjne opioidy). Jednakże tramadol działa również podobnie do niektórych leków przeciwdepresyjnych, poprzez zaburzanie równowagi neuroprzekaźników (serotoniny i noradrenaliny). Kiedy ilość tych substancji się zmienia, powoduje to utrudnienie przekazywania sygnałów bólowych z jednej komórki nerwowej do drugiej. Dzięki temu zmniejsza się odczuwanie bólu.

Mimo, że tramadol stosowany samodzielnie jest przydatny w leczeniu umiarkowanego bólu, to najbardziej skuteczny jest w połączeniu z paracetamolem lub niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi.

Podobnie jak inne leki, tramadol wiąże się ze skutkami ubocznymi, takimi jak zawroty głowy i drgawki.

5. Leki miejscowo znieczulające

Leki miejscowo znieczulające blokują odczuwanie bólu na niewielkim obszarze ciała. W operacji ortopedycznej mogą być stosowane jako metoda znieczulenia w trakcie zabiegu oraz jako część terapii przeciwbólowej po operacji. W celu leczenia bólu, leki miejscowo znieczulające są podawane w formie zastrzyku (lub wielokrotnych wstrzyknięć) w pobliżu linii cięcia chirurgicznego lub jako znieczulenie zewnątrzoponowe, poprzez niewielką rurkę umocowaną na plecach. Leki te działają poprzez blokowanie sygnałów bólowych, które są przekazywane włóknami nerwowymi do mózgu.

Leki miejscowo znieczulające nie powodują skutków ubocznych w postaci zawrotów głowy, zaparć lub trudności z oddychaniem, które występują w przypadku stosowania opioidów. W operacjach ortopedycznych do najczęściej stosowanych środków miejscowo znieczulających należą: lidokaina, bupiwakaina i ropiwakaina.

Stosowanie leków miejscowo znieczulających wiąże się z ryzykiem reakcji alergicznej, która może spowodować uszkodzenie nerwów, skurcz mięśni i drgawki. W większości przypadków można uniknąć skutków ubocznych, jeśli udzielisz lekarzowi dokładnych informacji na temat swojej przeszłości medycznej.

6. Znieczulenie regionalne

Leki znieczulające miejscowo zapewniają znieczulenie podczas operacji i ulgę w bólu kilka godzin później.
Lek jest wstrzykiwany wokół nerwów w obrębie regionu ciała poddawanego operacji.
Lek może blokować odczuwanie i wykonywanie ruchów w obrębie dolnej połowy ciała (znieczulenie podpajęczynówkowe, zewnątrzoponowe), w jednej z kończyn górnych (region międzypochyły, nadobojczykowy, pachowy) lub w jednej z kończyn dolnych (region udowy, kulszowy).

W wielu przypadkach możesz pozostawać przytomny i wymagać jedynie łagodnych leków uspokajających. W innych sytuacjach regionalna blokada może być stosowana w celu uzupełnienia znieczulenia ogólnego. W każdym wypadku będziesz odczuwał jedynie lekki ból, gdy się obudzisz.

Znieczulenie podpajęczynówkowe i zewnątrzoponowe

Znieczulenie podpajęczynówkowe i zewnątrzoponowe należą do blokad centralnych. Blokują odczuwanie i możliwość wykonywania ruchów na obszarze poniżej miejsca podania, zwykle dolnej części kręgosłupa. Mogą znieczulać obszar od podbrzusza i miednicy w dół, do palców u stop.

Znieczulenie podpajęczynówkowe jest pojedynczym wstrzyknięciem leku miejscowo znieczulającego lub morfiny, bezpośrednio do kanału kręgowego. Ze względu na to, że jest podawane jako pojedynczy zastrzyk, jego efekt trwa podczas operacji i kilka godzin po niej.

Znieczulenie zewnątrzoponowe jest podawane do przestrzeni wokół kanału kręgowego. Sam kanał kręgowy jest chroniony przez otaczającą go błonę, noszącą nazwę opony twardej. Lek przedostanie się przez oponę twardą i dotrze do nerwów rdzeniowych. Niewielka rurka lub cewnik mogą zostać umieszczone w przestrzeni wokół opony twardej i pozostawione w tym miejscu przez jeden lub dwa dni po operacji. Lek może być podawany przez cewnik w pewnych odstępach czasu.

Znieczulenie zewnątrzoponowe często wywiera słabszy efekt na nerwy ruchowe niż znieczulenie podpajęczynówkowe i pozostawia pewien zakres funkcji i ruchomości, nawet jeśli umieszczony jest cewnik.

Oprócz zastosowania podczas operacji ortopedycznych, znieczulenie zewnątrzoponowe jest często stosowane podczas porodu.

Do najbardziej powszechnych efektów ubocznych podawania opioidów drogą centralną są nudności i nasilony świąd. Najpoważniejszym skutkiem ubocznym jest depresja układu oddechowego, co oznacza, że Twój oddech się spowalnia i staje się płytki. Mimo, że to powikłanie występuje rzadko, zespół opieki medycznej będzie uważnie monitorował Cię przez kilka godzin, żeby zapobiec lub przeciwdziałać wszelkim skutkom ubocznym.

Znieczulenia(blokady) kończyn

Leki miejscowo znieczulające mogą być stosowane w celu znieczulenia mniejszego obszaru, takiego jak ramię lub noga.

Do najczęściej stosowanych blokad w obrębie kończyny górnej należą:

  • blokada splotu ramiennego z dostępu między mięśniami pochyłymi. Podawana w obrębie dolnej części szyi, w celu znieczulenia Twojego barku i ramienia,
  • blokada splotu ramiennego z dostępu nadobojczykowego. Podawana powyżej obojczyka, w celu znieczulenia Twojego barku i ramienia,
  • blokada splotu ramiennego z dostępu pachowego. Podawana w obrębie pachy w przypadku zabiegów wykonywanych w obrębie ramienia, poniżej poziomu barku.

 Do najczęściej stosowanych blokad w obrębie kończyny dolnej należą:

  • blokada nerwu udowego. Podawana w obrębie pachwiny w celu znieczulenia przedniej części uda i kolana,
  • blokada nerwu kulszowego. Podawana w obrębie tylnej części kolana, w celu znieczulenia podudzia, stopy i stawu skokowego.

Podobnie jak w przypadku znieczulenia zewnątrzoponowego, cewnik może być umieszczony przy wykonywaniu blokad z dostępu między mięśniami pochyłymi, z dostępu nadobojczykowego lub blokady nerwu udowego. Jest wykorzystywany w celu zapewnienia ulgi w bólu podczas 24-48 godzin po operacji kolana lub barku, później zostaje usunięty przez anestezjologa.

Obecnie wielu anestezjologów wykorzystuje technikę ultrasonografii, żeby pokierować umiejscowieniem igły lub cewnika, zanim lek zostanie wstrzyknięty w okolice nerwów. Obraz na ekranie przedstawia nerwy, mięśnie, tętnice i żyły na obszarze objętym schorzeniem. To pozwala anestezjologowi na upewnienie się, że lek jest podawany we właściwe miejsce.

Ultrasonografia jest najczęściej stosowana w przypadku blokad dotyczących górnej i dolnej kończyny. W przeciwieństwie do zdjęcia rentgenowskiego, przy tej procedurze nie ma ryzyka ekspozycji na promieniowanie.

7. Terapia skojarzona w leczeniu przeciwbólowym

Istnieje wiele różnych leków przeciwbólowych (opioidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki miejscowo znieczulające) i różne metody ich podawania (zastrzyki, tabletki, iniekcje zewnątrzoponowe). W operacjach ortopedycznych pojawił się ostatnio trend, polegający na łączeniu różnych leków z różnymi drogami podania, żeby zapewnić jak najbardziej skuteczną ulgę w bólu. Oprócz poprawiania jakości leczenia bólu, terapia skojarzona pozwala na zmniejszenie zastosowania opioidów i zredukowanie związanych z nimi skutków ubocznych.

Lekarze i naukowcy kontynuują badania nowych metod leczenia bólu, w celu zmniejszenia długości trwania rekonwalescencji po operacji i pomocy w powrocie do codziennej aktywności, tak szybko jak to możliwe.

 

  • Jeśli chcesz umówić się na wizytę u dra Jana Paradowskiego – kliknij tutaj

dr Jan Paradowski ©

Często wyszukiwane tematy:

  1. Operacje
  2. Ćwiczenia zmniejszające ból zwyrodnieniowy stawów
  3. Zabieg artroskopii kolana
  4. Endoproteza stawu biodrowego
  5. Zabieg rekonstrukcji więzadła krzyżowego w kolanie (ACL)
  6. Doświadczenie zawodowe

 


dr Jan Paradowski ©
Umów wizytę Powrót

O autorze

Jan Paradowski - jest właścicielem Paradowski Medical Group sp. z o.o., która posiada placówkę medyczną Sport Med w Krakowie przy ulicy Miłkowskiego 11A i przy ul. Wrocławskiej 33. Bogate doświadczenie zagraniczne pozwoliło mu na stosowanie nowoczesnych metod, dostępnych w najlepszych światowych ośrodkach. Jako lekarz wypracował własne schematy leczenia terapiami biologicznymi, jak terapia PRP, czy terapia Orthokine. Wykonuje małoinwazyjne zabiegi operacyjne, jak artroskopia kolana, rekonstrukcja więzadła krzyżowego przedniego ACL i rekonstrukcja chrząstki stawowej, szycie i implanty łąkotek, a także chirurgia stopy, endoproteza biodra i endoproteza kolana. Jest ceniony również za serdeczne i pełne uwagi podejście do pacjentów.