Poczucie własnej skuteczności a wynik sportowy.

Poczucie własnej skuteczności a wynik sportowy.
Jak budować poczucie własnej skuteczności?

 

“Jeśli myślisz, że dasz radę albo że nie dasz rady –
 to w obu przypadkach masz rację”.
Henry Ford

     Siła ludzkich przekonań, co do własnej skuteczności determinuje podjęcie się zadań o różnorodnym poziomie trudności, jest czynnikiem różnicującym ludzi w zakresie myślenia, odczuwania i działania (Juczyński, 2001). Pojęcie poczucie własnej skuteczności (self-efficacy) zostało wprowadzone przez kanadyjskiego psychologa Alberta Bandurę w oparciu o teorię społecznego uczenia się. Oznacza ono przekonanie człowieka, co do możliwości sprostania danej sytuacji (Bandura, 1997). Wieloletnie badania nad własną skutecznością mocno utwierdzają w przekonaniu, iż to zaufanie do siebie, wysiłek oraz wytrwałość zainwestowana w działanie przeważają nad zdolnościami wrodzonymi (Dweck, 2000). Samoskuteczność nie jest uwarunkowana genetycznie, kształtuje się ona na bazie własnego doświadczenia. Im jest silniejsza tym mamy do czynienia z wyższym poziomem motywacji, większą aspiracją, co w konsekwencji pozytywnie odbija się na jakości naszego życia.

Poczucie własnej skuteczności determinuje zachowanie człowieka zarówno w sytuacji specyficznej oraz na skutek generalizacji może wpływać na jego funkcjonowanie w innych okolicznościach (Bandura, 1997).  Dla przykładu, jeśli skoczek narciarski kilkakrotnie poradził sobie w trudnych warunkach i oddał dobry skok wówczas ma przekonanie, że poradzi sobie w przyszłości w podobnych warunkach i również odda zadawalający skok. Może to również działać w odwrotnym kierunku, jeśli bramkarz w pierwszych minutach spotkania będzie miał nieudaną interwencję i tą interwencję będzie kojarzył z przegraniem meczu wówczas przy kolejnych spotkaniach sytuacja może się powtórzyć, a przecież mecz trwa 90 min, a nie pierwsze kilkanaście.

Skąd się bierze poczucie własnej skuteczności i jak je budować?

Postępowanie jest zależne w dużej mierze od sytuacji, w której przychodzi człowiekowi uczestniczyć oraz od informacji, jakie do niego docierają.
Informacje te oparte są na kilku źródłach tj:


* Rzeczywistych osiągnięciach – bazują one na własnym doświadczeniu. Ludzie poszukują namacalnych dowodów własnej skuteczności. Kiedy faktycznie dostrzegają, iż efektywnie radzą sobie w trudnych sytuacjach, ich poczucie mistrzostwa dzięki temu wzrasta. Zatem im więcej satysfakcjonujących osiągnięć staje się udziałem danej osoby, tym rośnie poziom jej samoskuteczności. Niepowodzenia z jednej strony mogą hamować działania jednostki, z drugiej jednak w sytuacji właściwej ich interpretacji mogą przyczyniać się do redukcji niepokoju i eliminacji obaw. Świadomość zmierzenia się z subiektywnie ciężką, stresowa sytuacją prowadzi do umocnienia przekonania, co do mocy własnych kompetencji. Kluczowy w tym przypadku jest czas i wysiłek zainwestowany w czynność (Bandura, 1977).


Mentalny notatnik – zapisuj osiągnięcia sportowe, udane sytuacje, wystąpienia. Człowiek w przeważającej mierze koncentruje się na niepowodzeniach niż na własnych mniejszych bądź większych sukcesach. Wyrób w sobie nawyk zwracania uwagi na to, co zrobiłeś/aś dobrze.


* Obserwowaniu działań innych osób – „Jeśli innym się udało, to ja też dam radę.” Oczekiwania powodzenia wypływają z obserwacji działań innych osób, oraz z konsekwencji, jakie się za nimi kryją. Siła przekonania wzrasta, im model w jakimkolwiek aspekcie jest zbliżony do obserwatora. Okazuje się, iż wiara we własne możliwości wzrasta w większym stopniu w obliczu dostrzegania osoby stopniowo zmagającej się z trudnym, uciążliwym zadaniem, niż w przypadku obserwacji osoby doświadczonej z łatwością wykonującej daną czynność (Bandura, 1977).
Obserwuj działania osób, które podążały podobną ścieżką, które już osiągnęły to, co sam chciałbyś/ chciałabyś osiągnąć. Doświadczenie innych może stać się kluczowe na drodze twojej kariery.


* Perswazji – jest mało skutecznym i niestety najmniej trwałym źródłem informacji. Sugestia zmiany postępowania, bez przedsięwzięcia działania względem niepowodzeń z przeszłości oraz aktualnych przeszkód zazwyczaj nie spełnia skutecznie swej roli. Jak sugerują badania nad perswazją (Eagly i Chaiken, 1993)  i zmianą zachowania, na siłę informacji werbalnej jako źródła oczekiwanej własnej skuteczności wpływają takie czynniki, jak fachowość, wiarygodność i atrakcyjność źródła.
Słuchaj innych, zwłaszcza trenera i osób, które spotkasz na swojej drodze. Często to co jest  dostępne obiektywnie nie jesteśmy w stanie zobaczyć subiektywnym okiem. Słuchaj i wyciągaj wnioski – nie każda informacja jest podana na tacy, czasem żeby z niej skorzystać trzeba ją dogłębnie przemyśleć.


* Wyobrażeniowe doświadczenie – okazuje się, że możemy wpływać również na poczucie własnej skuteczności poprzez wyobrażanie sobie własnego zachowania lub innych w hipotetycznych sytuacjach (Maddux, 2000). Obrazy te mogą pochodzić z osobistych doświadczeń lub z obserwacji działań innych osób  (Williams,1995). Zwykłe wyobrażanie sobie siebie , wykonującego/ej efektywnie dane zadanie, staje się osobistym doświadczeniem i znacząco wpływa na wzrost poczucia własnej skuteczności (Williams, 1995).
Twórz wyobrażenia o tym, czego chciałbyś/chciałabyś dokonać. Trening wyobraźni jest skuteczną drogą do osiągnięcia sukcesu sportowego.


* Pobudzeniu emocjonalnym – ludzie polegają częściowo na stanie ich pobudzenia fizjologicznego w przypadku oceny niepokoju oraz podatności na stres. Silne pobudzenie jest niestety złym przewodnikiem, zazwyczaj prowadzi do niskiej efektywności wykonania. Napięcie, pot, drżenie mięśni przywołują w pamięci sytuacje stresowe, uniemożliwiając tym samym optymalne funkcjonowanie umysłu i ciała. Na przykład, w zadaniach związanych z siłą i wytrzymałością, jak ćwiczenia fizyczne czy zawody sportowe postrzeganie własnej skuteczność zależy od doświadczeń takich, jak zmęczenie i ból (np., Bandura, 1986, 1997).
Kontroluj swoje emocje. Obserwuj jak reagujesz w ważnych dla ciebie sytuacjach. Pracuj nad świadomością tego jak twoje myśli wpływają na twoje ciało.
Najpotężniejsze źródło informacji o własnej skuteczności tkwi w umiejętności kontrolowania własnego otoczenia. Udane próby podejmowania kontroli wzmacniają samoskuteczność w przeciwieństwie do nieudanych, które zniechęcają do ponownego podejmowania się określonych działań ( Bandura, 1997).


Człowiek w pewnej mierze kształtowany jest przez otoczenie jak i również, poprzez wybór otoczenia w którym przebywa, to z kolei wpływa na to, kim jest oraz kim się staje. Dlatego też przekonanie o własnej skuteczności może odgrywać znamienną rolę w formowaniu drogi życia za sprawą decyzyjności, co do otoczenia i rodzajów aktywności, w które jednostka się angażuje. Ludzie często dystansują się od środowisk i pewnych aktywności, które z ich perspektywy widzenia przekraczają ich możliwości, ale z drugiej strony bywa, że są gotowi podjąć się działań, w obrębie których oceniają siebie jako zdolnych do optymalnego funkcjonowania (Bandura, 1997).


Ponadto człowiek posiada silniejszą motywację do działania, jeśli uważa, że jest zdolny do sprawowania kontroli nad wydarzeniami, które mają wpływ na jego życie. Podejmuje się realizacji celów wówczas, kiedy wierzy w skuteczność własnych działań.
Osoby z niskim poczuciem skuteczności unikają trudnych zadań. Mają niskie aspiracje i słabo angażują się w realizację celów. Ulegają wątpliwościom, kierują uwagę na własne niedoskonałości, zamiast myśleć o tym, jak wykonać dane zadanie z powodzeniem. W obliczu trudnych wyzwań,  widzą więcej przeszkód niż możliwości, często widząc zagrożenie „podwójnie”. Niepodjęcie się zadania sprawia, że tracą wiarę w siebie, potwierdzając wcześniejsze przekonania o własnych niedostatkach. Stają się łatwym ofiarami depresji, skupiając się na negatywnych myślach i często do nich wracając.
Natomiast ludzie z wysokim poczuciem własnej skuteczności  nie traktują trudnych zadań jako czegoś, przed czym należy uciekać, ale wręcz przeciwnie jest to dla nich szansa na sprawdzenie własnych umiejętności, wykorzystania potencjału jaki się w nich kryje. Są zaabsorbowani wykonywaną czynnością, ustalają sobie wysokie cele i wytrwale do nich dążą (Locke i Latham ,1990). Skupiają się na zadaniu, a nie na sobie, na tym jak są postrzegane. Swoje niepowodzenia tłumaczą tymczasowym brakiem wiedzy, niedostatecznym zaangażowaniem w ich wykonanie. W obliczu trudności podwójnie inwestują własny wysiłek, w obliczu porażki szybko odzyskują zaufanie do siebie. Takie postrzeganie siebie  podtrzymuje motywację, redukuje stres i obniża ryzyko wystąpienia depresji (Locke i Latham ,1990).


Poczucie skuteczności może kształtować się odmiennie w dyscyplinach indywidualnych w porównaniu do zespołowych, a to w konsekwencji różnie może się przekładać na życie codzienne.  Sukces drużyny zależny jest nie tyle od indywidualnych umiejętności jednostki, co od jej przekonania do tego, iż je posiada.  Z kolei nie mniej ważna na drodze do optymalizacji wyników okazuje się wiara w możliwości zespołu. Zespołu rozumianego, jako drużyna, oraz zespołu, w którego skład wchodzą wszystkie osoby uczestniczące w sukcesie zawodnika. Często mówiąc o drużynie, pomija się sztab szkoleniowy czy też osoby otaczające sportowca w życiu codziennym, a przecież i one ogromnie wpływają na poczucie własnej skuteczności.

 

Małgorzata Nowak

 


dr Jan Paradowski ©
Umów wizytę Powrót

O autorze

Jan Paradowski - jest właścicielem Paradowski Medical Group sp. z o.o., która posiada placówkę medyczną Sport Med w Krakowie przy ulicy Miłkowskiego 11A i przy ul. Wrocławskiej 33. Bogate doświadczenie zagraniczne pozwoliło mu na stosowanie nowoczesnych metod, dostępnych w najlepszych światowych ośrodkach. Jako lekarz wypracował własne schematy leczenia terapiami biologicznymi, jak terapia PRP, czy terapia Orthokine. Wykonuje małoinwazyjne zabiegi operacyjne, jak artroskopia kolana, rekonstrukcja więzadła krzyżowego przedniego ACL i rekonstrukcja chrząstki stawowej, szycie i implanty łąkotek, a także chirurgia stopy, endoproteza biodra i endoproteza kolana. Jest ceniony również za serdeczne i pełne uwagi podejście do pacjentów.